Zen: het pad naar innerlijke stilte

Leg je focus eens op het natuurlijke ritme van de ademhaling zonder deze te forceren of te controleren. Voel hoe het richten van je aandacht op je ademhaling helpt om de geest te centreren en te kalmeren. Het is vanuit hier waar er een open bewustzijn kan ontstaan. Je hoeft je nergens op te focussen. Het gaat vooral om een open en alerte bewust-zijn. Al je gedachten en gevoelens mogen er zijn, maar hoeven geen aandacht te krijgen. Ze worden gewoon waargenomen en losgelaten….

Zo wordt de ‘leegte’  de ‘nietsheid’ ervaren en gevoeld. Volledig aanwezig in het huidige moment. Een prachtige oefening in het ervaren van het leven zoals het zich ontvouwt, zonder oordeel of verwachting, en het vinden van vrede en helderheid in het ‘nu’.

Het pad naar innerlijke stilte, inzicht en een dieper begrip van de realiteit wordt steeds meer geopend. Hoe mooi als we dit steeds meer in het gewone leven kunnen meenemen?

Wanneer we steeds meer Zen in het leven staan doen we de dingen die we doen met onze volle aandacht erbij. Dus niet ondertussen allerlei andere dingen doen en denken. Dit is in feite monotasking. Het is juiste de ‘gewoonheid' van Zen – eten, slapen, ademhalen, lopen, werken, praten, denken – die een ingang geeft voor spirituele ontwaking.

“Denk niet na over God tijdens het aardappels schillen, maar ga gewoon aardappels schillen.”

Een leerling was al een aantal weken gearriveerd in het klooster om Zen te leren, maar hij had nog geen opdracht gekregen. ‘Mag ik een opdracht?' De leraar antwoordde: ‘Heb je al ontbeten? Maak dan je kom schoon.' De leerling dacht na over een mogelijke diepe betekenis van deze opdracht. Misschien was de kom al schoon geworden door de thee die er altijd in gedronken wordt na het ontbijt… Maar er was helemaal geen achterliggende boodschap!

De betekenis van Zen wordt ook wel eens als volgt omschreven: Wat is verlichting? “When hungry, eat. When tired, sleep.”

Dus: leef nu, en er zullen geen problemen zijn. Je zou kunnen stellen dat Zen een soort ‘anti-spiritualiteit' is. Je wordt een heel gewoon mens, en door dat te doen, ontwaak je juist spiritueel.

Je hoeft niks anders te doen dan wat je doet in dit moment. In dit moment is er geen weerstand, zijn er geen eisen. Het moment is gewoon zoals het is. Er is geen ‘zelf' die de handeling in dit moment verstoren. Er zijn geen verwachtingen. Dit moment is genoeg. Je hoeft niets te doen en te streven om Zen te worden, want je hebt immers altijd direct toegang tot de kracht van het nu. Dit neemt niet weg dat je aandachtig blijft, want middels meditatieve aanwezigheid kan je drinken uit de bron van directe ontwaking.

Een valkuil van zen/spiritualiteit is de praktijk van meditatie te zien als een hoger pad dat ons gaat bevrijden van het lijden. Dat is een pijnlijk misverstand. Wat we doen op ons yogamatje is helpend. Maar wat we doen wanneer we van ons matje opstaan, is het meest belangrijk. Het is natuurlijk de bedoeling dat wat we op het matje ervaren zich uiteindelijk uitdrukt in ons dagelijkse leven. Dat we in ons dagelijks leven ook de bereidheid hebben om echt te kijken, om echt aanwezig te zijn. We hebben veel manieren om ons te bedwelmen of door alsmaar door te gaan. Als we niet aanwezig zijn, niet opletten kan onze blik snel vernauwen en sluiten we ons op in een smalle cocon. Door meditatief aanwezig te zijn stoppen we en kijken we. Dan maken we een bewuste keuze om vanuit milde open aandacht gewaar te zijn, waarin we niets uitsluiten.

 Open aandacht zorgt ervoor dat we meer zakken naar een neutrale staat van zijn waar we niet oordelen. Dat wil niet zeggen dat we niet mogen oordelen. Maar hoe vaak hebben we al een oordeel, nog voordat we begrijpen wat en hoe? Uiteraard zijn er wantoestanden die we zonder enige twijfel moeten veroordelen. Maar ook dan, alleen maar veroordelen is goedkoop. Vaak is het beter om te begrijpen, of op zijn minst proberen te begrijpen wat bepaalde gedragingen en wantoestanden mogelijk gemaakt heeft.

Zen zijn, staat voor niets minder dan een krachtig, geconcentreerd en tegelijk toch alert en ontspannen zijn. Het betreft een kennis en training van de geest, inzicht door het verdiepen in jezelf, wat ook wel ‘het temmen van het bewustzijn’ wordt genoemd. Ongetemd beweegt het bewustzijn zich als een aap die zonder samenhang van gedachte naar gedachte slingert. Het bewustzijn wordt getemd totdat het rustig wordt, gehoorzaamt en zijn diensten niet langer weigert. Dan verandert het temmen in een hoeden, waarna de geest onder invloed van meditatieve aandacht flexibeler en soepeler wordt.

Meditatieve aandacht laten doordringen in het alledaagse leven veroorzaakt barsten in het ego, net zoals plantenwortels die een rots binnendringen scheuren in een blok beton maken. Het breekt als een koevoet het harnas open waardoor de heldere werkelijkheid vrij kan stromen, waardoor de dagelijkse gang van zaken van huishouden, beroep, eten, omgang met anderen, hobby worden doordrenkt met aandachtige aanwezigheid.  

Iemand vroeg zen-meester: ‘Meester, wilt u voor mij iets over de hoogste, de meest verheven wijsheid opschrijven?’ De zen meester nam zijn penseel en schreef: aandacht. ‘Is dat alles?’ vroeg de man. ‘Wilt u er niet nog iets aan toevoegen?’ ‘Daar zie ik diepte noch wijsheid in’, zei de man teleurgesteld. Waarop de meester nogmaals de penseel pakte en hetzelfde woord driemaal schreef. ‘Maar wat betekent “aandacht” dan toch?’, vroeg de man geprikkeld. De meester antwoordde vriendelijk: ‘Aandacht betekent aandacht.’

In zen is aandacht geen middel, maar het doel, en het is een doel dat wij zelf niet tot stand kunnen brengen. Aandacht valt ons toe in de beoefening van aandacht. Al de oudste boeddhistische geschriften wijzen op het vermogen van onverdeelde aandacht als de sleutel tot innerlijke, volmaakte wijsheid..